خطِ قرمز

یک مطلبی تلخ نوشته درباره‌ی آموزش عالی رایگان. من هم چون به این بحث خیلی علاقه دارم و یک چیزهایی هم در این باره خواندم و یکی هم الکی این جا را پینگ کرده گفتم یک چیزی به سبک چای داغی بنویسم!

۱- بحث آموزش عالی رایگان و این که دانش‌جو باید شهریه بدهد یا نه در مملکت ما یک مساله‌ی سیاسی است. یعنی اگر من برای شما به صد دلیل هم ثابت کنم که باید از دانش‌جو در ایران شهریه گرفت، این کار را نمی‌شود کرد. به این دلیل واضح که دانش‌جوهایی که به دانشگاه مفت رفتن عادت کرده‌اند مملکت را بهم می‌ریزند. البته خب می‌شود یواش یک سری کارها برای پولی کردن دانشگاه‌ها کرد هم‌چنان که دولت الانش هم می‌کند.

۲- استدلال قوی یولی کردن دانشگاه این است که دانشگاه رفتن برای دانش‌جو یک نوع سرمایه‌گذاری است. شما ۴ سال درس می‌خوانید و بعد درآمدتان از سالی ۲۵ هزار دلار می‌رسد به ۵۰ هزار دلار در سال. هم‌چنان که یک نفر ممکن است ۴ سال زحمت بکشد که یک کارخانه بسازد تا بعد با فروش محصولات کارخانه درآمدش زیاد شود. به همان دلیل که دولت پول مفت برای ساخت کارخانه به کسی نمی‌دهد شهریه‌ی کسی را هم نباید بدهد.

۳- دانشگاه رایگان از یک نظر بی‌معناست. هیچ چیز رایگان نیست. وقتی شما شهریه نمی‌دهید، یعنی دولت از پول مالیات و یا نفت دارد شهریه‌ی شما را می‌دهد. در حقیقت شهریه‌ی دانش‌جویان را همه چه خود دانش‌جوها و چه غیردانش‌جوها می‌دهند. به این مفهموم که در ایرانی که فقط ۱۰ درصد مردم دانشگاه می‌روند، ۹۰ درصد شهریه‌ی این ده درصد را غیردانش‌جویان مانند کشاورزان و ... می‌دهند. این هیچ جوری با عدالت سازگار نیست. کلا امکاناتی که فقط مال گروه خاصی از افراد یک جامعه هست نباید رایگان باشد.

۴- دنباله‌ی این استدلال قبلی بحث فایده‌ی عمومی خصوصی است. آموزش هم فایده‌ی خصوصی دارد (حقوق فرد بالا می‌رود) هم فایده‌ی عمومی (سطح فرهنگ و سواد مملکت بالا می‌رود، صنعت کشور پیشرفت می‌کند و ...). حالا اگر یک موقع فایده‌ی عمومی خیلی زیادتر از فایده‌ی خصوصی بود دولت باید شهریه را بپردازد مثل آموزش ابتدایی. چون اگر مردم بیسواد باشند مملکت نابود می‌شود. ولی اگر فایده‌ی خصوصی خیلی بیشتر بود مثل کسی که حقوق یاMBA می‌خواند تا بعد از ۲ سال حقوقش چند برابر شود، آن وقت شهریه را باید خود آن طرف بدهد نه بقیه‌ی ملت. با این بحث دیگر قطعی نمی‌شود گفت که باید شهریه گرفت یا نه. مثلا در ایران کسی معلم بشود بیشتر فایده‌ی عمومی می‌رساند و بی‌معنی هست اگر قرار باشد دانشگاه‌ تربیت‌معلم شهریه بگیرد. ولی یکی مثلا می‌خواهد دندانپزشکی بخواند شاید منطقی‌تر باشد که بخشی از پول درس خواندنش را خودش بدهد.